Franciszek I (II) Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryński (urodzony we Florencji, 12 lutego 1768 roku, zmarł w Wiedniu, 2 marca 1835 roku) herb
Syn Leopolda II Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryńskiego, cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier, arcyksięcia austriackiego i Marii Ludwiki Habsburg, córki Karola III Habsburga króla Hiszpanii.
Gubernator austriackich Niderlandów od 1 marca do 14 lipca 1792 roku, cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego jako Franciszek II od od 14 lipca 1792 roku do 6 sierpnia 1806 roku, król Węgier jako Franciszek od 1 marca 1792 roku do 2 marca 1835 roku, król Czech i książę-elektor Świętego Cesarstwa Rzymskiego jako Franciszek I, margrabia Moraw jako Franciszek I od 1 marca 1792 roku do 6 sierpnia 1806 roku, tytularny książę cieszyński jako Franciszek III od 1 marca 1792 roku do 2 marca 1835 roku, król Czech i margrabia Moraw jako Franciszek I od 6 sierpnia 1806 roku do 2 marca 1835 roku, tytularny cesarz bizantyjski jako Franciszek II, tytularny król Anglii i Majorki jako Franciszek II od 1 marca 1792 roku do 2 marca 1835 roku, apostolski król Jerozolimy, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji, Lodomerii, arcyksiąże Austrii, książę Lotaryngii, Salzburga, Würzburga, Frankonii, Styrii, Karyntii, Krainy, wielki książe Krakowa, książe Siedmiogrodu, książe sandomierski, Górnego i Dolnego Śląska, Oświęcimia, Cieszyna, Friulu, książe Berchtesgaden i Mergentheim, książe-hrabia Habsburga, Gorycji, Tyrolu, margrabia Moraw i Istrii od 1 marca 1792 roku do 2 marca 1835 roku, I dziedziczny cesarz Austrii jako Franciszek I od 11 sierpnia 1804 roku do 2 marca 1835 roku, prezydent Związku Niemieckiego od 26 września 1815 roku do 2 marca 1835 roku.
6 stycznia 1788 roku w Wiedniu ożenił się z Elżbietą Württemberg-Stuttgart (urodzona w Treptow, 21 kwietnia 1767 roku, zmarła w Wiedniu, 18 lutego 1790 roku), córką Fryderyka Eugeniusza, księcia Württemberg-Stuttgart i Fryderyki Hohenzollern von Brandenburg-Schwedt, córki Filipa Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Schwedt. W Nepolu, 15 sierpnia (per procura), (pro futuro) Wiedniu 19 września 1790 roku ożenił się po raz drugi z Marią Teresą Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-Two Siciles (urodzona w Neapolu, 6 czerwca 1772 roku, zmarła w Wiedniu, 13 kwietnia 1807 roku), córką Ferdynanda I Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-Two Siciles, króla Obojga Sycylii i Marii Karoliny Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryńskiej, córki Franciszka I Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryńskiego, cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W Wiedniu, 6 stycznia 1808 roku poślubiła Marię Ludwiką Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryński-d'Este (urodzona w Monz, 14 grudnia 1787 roku, zmarła w Weronie, 7 kwietnia 1816 roku), córkę Ferdynanda Habsburg-Baudemont-Vaudémont-Lotaryński-d'Este i Marii Beatryczy d'Este, córki Herkulesa III (Ercole) d'Este księcia Modeny, arcyksięcia austriackiego, księcia Modeny. Następnie poślubił w Wiedniu, 10 listopada 1816 roku trzecią żonę, Karolinę Wittelsbach (urodzona w Mannheim, 8 lutego 1792 roku, zmarła w Wiedniu, 9 lutego 1873 roku), córkę Maksymiliana I Wittelsbacha, króla Bawarii i Wilhelminy Ydulfing, córki Jerzego Wilhelma Ydulfing landgrafa hesskiego na Darmstadt.
Urodził się we Florencji i tam odbierał wczesne wychowanie. Kiedy stało się rzeczą wiadomą, że Józef II nie będzie miał syna, zażądał przysłania sobie w 1784 roku bratanka i starał się wywrzeć wpływ na jego edukację, by zapewnić sobie dobrego następcę tronu. Owa edukacja była jednak trudnym zadaniem, bo Franciszek okazał się człowiekiem nie poddającym się zewnętrznym wpływom. Wykształcenie w zakresie polityki zdobył u swego wuja, cesarza Józefa II. Wuj nie akceptował pozbawionych wyobraźni poglądów oraz uporów Franciszka, choć równocześnie pochwalał go za pilność oraz poczucie obowiązku i sprawiedliwości.
Chłodny, melancholijny flegmatyk, nie ulegał emocjom; miarą jego usposobienia niech będą słowa listu, jaki wysłał do żony bezpośrednio po klęsce pod Austerlitz: "Została dziś stoczona bitwa, która nie wypadła zbyt dobrze..." Na żadnym z jego portretów nie widać choć cienia uśmiechu.
Z czasem pojawi się w stosunku do niego określenie: "Herr Biedermeier". Była to satyryczna postać niemieckiego filistra o ciasnym umyśle, symbolizująca kulturę średnich warstw społecznych Niemiec i Austrii: sposób urządzania mieszkań, ale i styl życia, daleki od wszelkich porywów romantyzmu.
Poddany od razu wymogom polityki dynastycznej, ożeniony został z Elżbietą Wilhelminą Wirtemberską, a po jej rychłej śmierci w 1790 roku - ze swą kuzynką, Marią Teresą Bourbon z Neapolu.
Wraz z objęciem tronu po śmierci ojca Franciszek przejął też problemy wywołane przez rewolucję francuską. Sam był zwolennikiem absolutyzmu. Popierał udział Austrii w wojnie toczonej przez I koalicję przeciwko Francji (w latach 1792-97), niekiedy sam brał udział w walkach, aż ostatecznie został zmuszony do przyjęcia postanowień traktatu pokojowego z Campo Formio w 1797 roku, na mocy którego cesarstwo utraciło Lombardię oraz lewy brzeg Renu. Po kolejnej klęsce w wojnie z Francuzami (w latach 1799-1801) Franciszek II wyniósł Austrię do rangi cesarstwa (10 sierpnia zmienił ustrój w krajach dziedzicznych), na mocy wydanego 11 sierpnia 1804 roku "patentu pragmatycznego", w którym Franciszek II cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego ustanowił Cesarstwo Austriackie, wkrótce po tym jak Napoleon ogłosił się cesarzem Francji. W 1805 roku Austriacy po raz trzeci wyruszyli przeciwko Napoleonowi I i znów ponieśli klęskę, za co Napoleon nakazał likwidację Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W 1806 roku Franciszek zrzekł się swego tytułu. W ten sposób również i w Niemczech nastąpił kres przestarzałego ancien regimentu, który upadł we Francji w 1789 roku. W 1809 roku Austria przegrała czwartą wojnę z Napoleonem, podczas której Franciszek II -zawsze podejrzliwy w stosunku do wszelkich ruchów rewolucyjnych lub nawet społecznych - wydał prohabsburskich rebeliantów tyrolskich Francuzom i Bawarom. Napoleona uważał za parweniusza, ale ze względu na rację stanu nie śmiał odmówić mu ręki swej córki Marii Ludwiki w 1810 roku. Franciszek osobiście śledził przebieg wielu bitew (w latach 1813-14), które doprowadziły do złamania potęgi francuskiego cesarza. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku popierał konserwatywną, restrykcyjną politykę swego głównego ministra, Klemensa von Metternicha, którą z czasem zaczęto określać mianem systemu Metternicha. Zwalczał tendencje liberalne i równocześnie wzmocnił pozycję Kościoła katolickiego, którą ten utracił za czasów panowania Józefa II. Patronował rozwojowi kultury i nauki. Dzięki jego poparciu na Dunaju pojawiły się statki parowe, nastąpił też rozwój kolejnictwa.
W 1790 roku, bezpośrednio po śmierci Józefa II, a przed przybyciem Leopolda II z Florencji, Franciszek pełnił władzę w imieniu swego ojca. Praktyka ta przydała mu się. Już po dwu latach krótkiego panowania Leopolda, w 1792 roku Franciszek objął władzę, przyjął korony czeską i węgierską, oraz bardzo szybko - pośpiech wymuszony był przez sytuację wojenną - koronował się na cesarza. Franciszek II nie był zwolennikiem reform i nie kontynuował energicznej działalności swego stryja Józefa, ani nawet ostrożniejszej polityki swego ojca Leopolda. Był natomiast w całej pełni monarchą absolutnym, wierzył w potęgę aparatu państwowego i armii, skłonny był do bezwzględnego tępienia wszelkich przejawów opozycji, widząc w niej od razu "jakobinizm". Jeśli Józef II w swym kodeksie karnym z 1787 roku zwanym Józefiną zniósł karę śmierci w postępowaniu zwyczajnym, to Franciszek niedługo po objęciu władzy karę tę przywrócił. Rozbudowywał policję i cenzurę, traktował oświatę jedynie jako narzędzie do produkowania lojalnych poddanych, poddawał kontroli publicystykę i dziennikarstwo.
Jako władca absolutny starał się jednak tylko nadawać ogólny kierunek polityce zagranicznej i wewnętrznej państwa, ale szczegóły wykonawcze pozostawił swym doradcom i współpracownikom. Stary, zasłużony kanclerz Kaunitz ustąpił ze stanowiska w 1793 roku i zresztą zmarł niedługo później, trzeba więc było znaleźć sobie nowego, zaufanego doradcę. Początkowo cesarz zmieniał swych najbliższych współpracowników często; przewinęli się w jego otoczeniu Jan Ludwik Cobenzl, zwolennik przymierza z Prusami, Franciszek Colloredo, Franciszek Thugut, zwolennik przymierzą z Rosją i udziału Austrii w trzecim rozbiorze Polski, Jan Filip Stadion. Dopiero w 1809 roku pojawił się na stanowisku kierownika austriackiej polityki Klemens Lotar von Metternich, od 1821 roku mianowany kanclerzem, jedna z największych postaci politycznych Europy w pierwszej połowie XIX wieku. Choć nieraz mówiło się, iż Metternich pod każdym względem przerasta swego monarchę (i było w tym wiele racji), to jednak podkreślić należy, iż to cesarz Franciszek go dojrzał, awansował i obdarzył zaufaniem, zapewne w przekonaniu, iż Metternich zręcznie i efektywnie realizować będzie te właśnie idee, które były najbliższe jego mocodawcy.
Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku popierał konserwatywny program polityczny Klemensa von Metternicha odnoszący się do Niemiec oraz panującego w Europie układu sił.
W lutym 1835 roku, 60-letni cesarz Franciszek I zachorował na zapalenie płuc. Nie pomogły plastry gorczyczne, ani sześciokrotne puszczanie krwi zaplikowane w ciągu dwóch dni. Cesarz zmarł 2 marca i został pochowany w krypcie kapucynów obok swoich przodków.
Żródła:
Franciszek I
11-02-2023
03-01-2022
27-09-2019